Η κρίσις του πολιτικού συστήματος

Το ελληνικό – αλλά και το παγκοσμίου βεληνεκούς πολιτικό σύστημα – παρουσιάζει στις μέρες μας έντονα τα σημάδια της εσωτερικής, της βαθιάς και οξείας παθογένειας. Το πολιτικό σύστημα και ως γενική, δυναμική, αξιακή έννοια και ως «βιοθεωρία», θεωρία, δηλαδή, η οποία τίθεται στην υπηρεσία του πολίτη πρακτικώς, πάσχει. Αυτή είναι μια τραγική διαπίστωση. Τραγική, ίσως φαταλιστική, πάντως ευδιάκριτη στη σημερινή διάσταση των πολιτικών συσχετισμών δυνάμεως και των κομματικών ισορροπιών. Η διαπίστωση ότι το πολιτικό σύστημα και οι φορείς αυτού νοσούν δεν είναι μια φιλολογική παρατήρηση, ούτε μια λεκτική αποτύπωση δεδομένων και καταστάσεων. Η κρίσις του πολιτικού συστήματος αφορά όλους και όλες, γιατί επηρεάζει την ζωή μας, θίγει τα κεκτημένα μας και φαλκιδεύει, πολλές φορές με βάναυσο και αυταρχικό τρόπο, τις ελευθερίες μας. Θίγει, πρωτίστως, τη δυνατότητά μας να αρθρώσουμε κριτικό και επικριτικό των καταστάσεων λόγο. Τι σημαίνει όμως «κρίσις»; Τι πάει να πει ότι το πολιτικό σύστημα νοσεί; Ποιοι, εν τέλει, ευθύνονται για αυτή την κρίση;
Για να απαντήσει κανείς σε όλα αυτά τα ερωτήματα, πρέπει να ξεκινήσει από μια κρίσιμη διαπίστωση: το «πολιτικό σύστημα» δεν είναι και δεν πρέπει να είναι μια έννοια νεφελώδης και απατηλή. Είναι, αντιστρόφως, μια έννοια συγκεκριμένη: βασικοί παράγοντες που νοηματοδοτούν την έννοια του «πολιτικού συστήματος» είναι τα πολιτικά κόμματα, οι ανεξάρτητοι φορείς εξουσίας, λ.χ. η δικαστική εξουσία, που είναι επιφορτισμένη με τη «σύννομη επιτήρηση» των πολιτικών δρωμένων σε μια χώρα και συγκεκριμένοι, επακριβώς ορισμένοι πολιτικοί και θεσμικοί παράγοντες, λ.χ. ο πολιτικός θεσμός της προεδρίας της δημοκρατίας στο κοινοβουλευτικού χαρακτήρα πολίτευμα της ελληνικής δημοκρατίας. Θεσμός, ο οποίος, δυνάμει των βασικών προνοιών του ελληνικού συντάγματος, είναι επιφορτισμένος με την ευθύνη να διατηρεί και να ενισχύει τον χαρακτήρα του δημοκρατικού πολιτεύματος στην Ελλάδα. Και φυσικά περιφανή θέση στη συγκρότηση του πολιτικού συστήματος κατέχουν οι κοινωνικοί παράγοντες, εμείς, οι πολίτες. Ο καθένας και η καθεμιά από μας, μονήρως και συλλογικώς. Σε αυτή τη σύντομη παρέμβασή μου δε θα επικεντρώσω διόλου την προσοχή μου στους ανεξάρτητους φορείς εξουσίας, ούτε στους πολιτικούς και θεσμικούς παράγοντες άσκησής της. Αντιθέτως, θα σταθώ ιδιαιτέρως στο θεσμό των πολιτικών κομμάτων και στη στάση των πολιτών, γιατί προσωπικά φρονώ ότι η κρίσις του πολιτικού συστήματος σε αυτούς τους παράγοντες στηρίζεται και από αυτούς πηγάζει. Η στάση αυτών των παραγόντων είναι η έχουσα τη βασική ευθύνη για την κατιούσα πορεία της χλωροφορμισμένης δημοκρατίας του καιρού μας.
Η κρίση του διπολισμού στο ελληνικό πολιτικό σκηνικό, όπως αυτή προέκυψε μετά τις πρόσφατες εκλογές της 16ης Σεπτεμβρίου, ήτοι η πολιτική έριδα που προέκυψε στο ΠΑΣΟΚ και η υπόγεια διαμάχη, που ξέσπασε στην κυβερνώσα παράταξη και ολοένα καθίσταται πιο φανερή και πιο έντονη, είναι χαρακτηριστικά «σημεία» (και «τέρατα»!) της «δημοκρατικής» παθογένειας. Το ελληνικό πολιτικό σκηνικό είναι, μετά την τελευταία εκλογική αναμέτρηση, ασυνήθιστα ρευστό και φορτισμένο. Από τη μια το ΠΑΣΟΚ διχάζεται και κλονίζεται εσωτερικά από μια πρωτοφανούς πολιτικής διαμάχης, εσωτερική αντιπαλότητα. Χωρίστηκε – κακά τα ψέματα – σε δυο αντιμαχόμενα στρατόπεδα. Είναι λάθος, κατά την εκτίμησή μου να μιλούμε για «παπανδρεϊκούς» και «βενιζελικούς». Δεν είναι εδώ το ζήτημα και δεν είναι αυτός ο προκύπτον πολιτικός διαχωρισμός στο ΠΑΣΟΚ. Το θέμα είναι καθαρά αξιακό και εξόχως πολιτικό. Από τη μια βρίσκεται η καθεστωτική αντίληψη για την άσκηση πολιτικής και την ανέλιξη στους κομματικούς θώκους. Η αντίληψη για το «όνομα», την οικογενειοκρατία, τον νεποτισμό. Η αντίληψη για την κληρονομική θεώρηση της πολιτικής ιστορίας και η πολιτική πρακτική που εξαντλείται στη εικόνα και την επικοινωνιακή θεώρηση της πολιτικής ως πρακτικής άσκησης. Από την άλλη βρίσκεται μια νέα πρόταση, η οποία επικεντρώνει την πολιτική πρακτική στον πολιτικό λόγο και την επιχειρηματολογία. Η εικόνα, ως κατεξοχήν φενάκη, παραμερίζεται. Μια νέα πολιτική πρακτική προτείνεται: ο πολιτικός λόγος, ο ευθύς, ο ξεκάθαρος, ο τολμηρός είναι σκοπός και επιδιωκόμενη αυταξία του νέου πολιτικού κλίματος. Το θέμα είναι, δυστυχώς, ότι ο κόσμος είναι ακόμα ανώριμος να δεχτεί αυτή τη νέα πρόταση. Είναι, δυστυχώς, προσκολλημένος στα «παλιά»: αυτό που ενδιαφέρει είναι το «όνομα». Το «κυριλλέ» lifestyle. Η βιτρίνα. Η ωραία όψη και το ωραίο χαμόγελο. Το να κυκλοφορείς με τζιν και χωρίς γραβάτα. Το να κάνεις «joking» και να πίνεις «εσπρεσάκι» στην Πλάκα με τους νέους. Σε μια εποχή που η πολιτική συνείδηση τελεί σε προκεχωρημένη χαλάρωση. Να μου επιτρέψετε να σας πω ότι αυτό είναι μια επιδερμική και επιπόλαια αντίληψη για την πολιτική πρακτική. Πού πάει ο πολιτικός λόγος; Πού είναι οι προτάσεις – λύσεις για τα προβλήματά σου; Αδιάφορο! Ιδού η πιο τρανταχτή εικόνα της πολιτικής παθογένειας: από το προσκήνιο πάμε στο παρασκήνιο και από την ουσία στα συμπαρομαρτούντα. Από τον πολιτικό και στοχαστικό λόγο, στη «γκλαμουριά» των βαρόνων της πολιτικής νομενκλατούρας. Περνάμε, ως χώρα και ως λαός, μια δεύτερη «δημοκρατική βασιλεία». Τη «δημοκρατική βασιλεία» του ονόματος. Ειλικρινά δε μπορώ να καταλάβω γιατί πρέπει να νιώθω «συμπάθεια» και «υποταγή» σε μη χρήσιμους πολιτικούς, μόνο και μόνο επειδή έχουν όνομα. Δεν το καταλαβαίνω αυτό. Μπορεί ο μπαμπάς τους να τίμησε την Ελλάδα, αλλά αυτοί δεν «τραβάνε». Γιατί πρέπει εγώ να είμαι ψυχολογικά και ηθικά δεμένος μ’ αυτούς;
Από την άλλη, είναι εμφανές ότι η κυβερνητική παράταξη αυτή τη στιγμή κάθε άλλο παρά συγκροτημένη είναι. Η αμφισβήτηση που υφίσταται η βασική – αν υπάρχει και αυτή – πολιτική γραμμή της κυβέρνησης Καραμανλή είναι πρόδηλη. Η κυβέρνηση βάλλεται εκ των έσω και μάλιστα πιο σκληρά, απ’ όσο εβάλλετο από την αντιπολίτευση εν καιρώ εκλογών. Μέχρι που είπανε κάποιοι βουλευτές της Ν.Δ. να κάνουνε αντιπολίτευση, μιας και το ΠΑΣΟΚ έχει τώρα τα δικά του! ΕΛΕΟΣ! Τι θα ακούσουμε άλλο; Ο κ. Καραμανλής, πάντοτε βασικός αμέτοχος από τα τεκταινόμενα στο πολιτικό σκηνικό προσπαθεί να σώσει την κυβέρνησή του που στηρίζεται πάνω σε μια ισχνή πλειοψηφία με κάθε τρόπο. Ακούσαμε για διαγραφές. Ακούσαμε για πρόωρες εκλογές. Μα ως πόσο πια θα ανεχόμαστε να υποτιμάται το πνεύμα του συντάγματος, μόνο και μόνο για να ικανοποιούνται πρακτικές πολιτικής αυτοσυντήρησης. Πρέπει όλοι οι πολιτικοί παράγοντες να κατανοήσουν ότι οι τακτική του πολιτικού αιφνιδιασμού εκτός του ότι βλάπτει σοβαρά το πολιτικό σύστημα και την αξιοπιστία του πολιτικού ήθους, έχει πια καταντήσει πολιτικός αυτοαιφνιδιασμός. Δεν εξυπηρετεί πια κανέναν. Η Ν.Δ. και το ΠΑΣΟΚ είδαν τα εκλογικά τους ποσοστά να υποχωρούν στις τελευταίες εκλογές. Στη δε Ν.Δ. η κρίση με την απειθαρχία στελεχών και την εσωτερική γκρίνια προοιωνίζεται την έναρξη της εσωκομματικής αμφισβήτησης του κ. Καραμανλή. Οι «αντάρτες» δίνουν το στίγμα της αμφισβήτησης των πρωθυπουργικών πολιτικών επιλογών. Η «κούρσα» διαδοχής, ατύπως, έχει ήδη ξεκινήσει και για το κυβερνόν κόμμα. Το φιάσκο στα Ζωνιανά τους έλειπε: κράτος εν κράτει με την ανοχή της πολιτείας. Ο λαϊκισμός κάποιων πολιτικών ανδρεικέλων εξέθρεψε τη λογική της παρανομίας στα Ζωνιανά. Οι ευθύνες βαριές πέφτουν στους ώμους όλων. Η συντεταγμένη πολιτεία, η κυβέρνηση και η αστυνομία καλούνται να βρουν λύση. Το μόνο που μπορεί κανείς να ελπίσει είναι να μη χτυπήσει και πάλι ο δαίμων της κυβέρνησης. Ο δαίμων της ανικανότητας και της πολιτικής ραθυμίας εξαιτίας της αδυναμίας της, να αναλάβει το πολιτικό κόστος αποφάσεων απαραίτητων για την πρόοδο της χώρας.
Το συμπέρασμα από όλα αυτά είναι ότι τα αφενός τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα ασκούν μια πολιτική προσωποπαγή, μια πολιτική που αποσκοπεί όχι στο να προτείνει λύσεις για τα λαϊκά προβλήματα, αλλά μια πολιτική πρακτική που αποσκοπεί στην ικανοποίηση των πολιτικών και προσωπικών επιδιώξεων των αρχηγών και των προβεβλημένων στελεχών της κάθε παράταξης. Τα πολιτικά κόμματα αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα δεν αρθρώνουν πολιτικό λόγο. Δεν ασκούν πολιτική. Τόσο απλά. Αρκούνται στην ανερμάτιστη πολιτική της εικόνας και των επικοινωνιακών τακτικών. Πίσω από τα πολιτικά ανδρείκελα κρύβονται εκδότες, επιχειρηματίες, πολιτικά συμφέροντα, επιδιώξεις προσωπικού τακτικισμού. Και όλα αυτά με την ανοχή, ίσως και την επιδοκιμασία των πολιτών. Ακόμη και των νέων ανθρώπων. Η κρίση της πολιτικής είναι κρίση πρωτίστως ηθικής και κοινωνικής φύσεως. Και για αυτήν ευθυνόμαστε όλοι εμείς. Μονήρως και συλλογικώς. «Τον ξένο και τον εχθρό τον είδαμε στον καθρέφτη», που λέει και ο ποιητής.